Kortizoli është një hormon që luan një rol në metabolizmin e proteinave, lipideve dhe karbohidrateve. Ndikon në nivelet e glukozës në gjak, ndihmon në mbajtjen e presionit të gjakut dhe ndihmon në rregullimin e sistemit imunitar. Shumica e kortizolit në gjak lidhet me një proteinë; vetëm një përqindje e vogël është “e lirë” dhe biologjikisht aktive. Kortizoli i lirë sekretohet në urinë dhe është i pranishëm në pështymë. Testimi mund te mat sasinë e kortizolit në gjak, urinë dhe pështymë . Niveli i kortizolit në gjak , urine dhe pështym normalisht rritet dhe bie në një model “variacioni ditor”. Ajo arrin kulmin herët në mëngjes , pastaj bie gjatë gjithë ditës, duke arritur nivelin më të ulët rreth mesnatës . Ky model mund të ndryshojë kur një person punon ndërrime të çrregullta (të tilla si turni i natës) dhe fle në kohë të ndryshme të ditës dhe mund të prishet kur një sëmundje ose gjendje e kufizon ose stimulon prodhimin e kortizolit. Kortizoli prodhohet dhe sekretohet nga gjëndrat mbiveshkore, dy organe forme trekëndëshe që vendosen në majë të veshkave. Prodhimi i hormonit rregullohet nga hipotalamusi në tru dhe nga gjëndrra e hipofizës, një organ i vogël i vendosur poshtë trurit. Kur niveli i kortizolit në gjak bie, hipotalamusi çliron hormonin çlirues të kortikotropinës (CRH), i cili e drejton hipofizën të prodhojë ACTH (hormon adrenokortikotropik). ACTH stimulon gjëndrat mbiveshkore për të prodhuar dhe çliruar kortizol. Në mënyrë që të bëhen sasi të përshtatshme të kortizolit, hipotalamusi, hipofiza dhe gjëndrat mbiveshkore duhet të funksionojnë siç duhet.

Shumica e kortizolit në gjak lidhet me një proteinë; vetëm një përqindje e vogël është “e lirë” dhe biologjikisht aktive. Testimi i kortizolit në gjak vlerëson kortizolin e lidhur me proteina dhe atë të lirë, ndërsa testimi i urinës dhe pështymës vlerëson vetëm kortizolin e lirë, i cili duhet të ndërlidhet me nivelet e kortizolit të lirë në gjak. Nivele të shumëfishta të kortizolit në gjak dhe / ose pështymë të mbledhura në kohë të ndryshme, të tilla si në orën 8 të mëngjesit dhe 4 pasdite, mund të përdoren për të vlerësuar si nivelet e kortizolit ashtu edhe ndryshimet ditore. Një mostër 24-orëshe e kortizolit të urinës nuk do të tregojë ndryshime ditore; ajo do të masë sasinë totale të kortizolit të pa lidhur – të ekskretuar në 24 orë. A kam nevojë për të dy testet (gjak dhe urinë) apo është njëra më e mirë se tjetra? Nëse ofruesi juaj i kujdesit shëndetësor dyshon në Testimi i pështymës së kortizolit po përdoret më shpesh për të ndihmuar në diagnostikimin e sindromës Cushing dhe çrregullimeve të lidhura me stresin, por ende kërkon ekspertizë të specializuar për të kryer. Kortizoli i gjakut është më i lehtë për tu punuar por ai ndikohet me shumë nga stresi sesa testi i urinës 24 orë. Kortizoli i pështymës ndonjëherë mund të testohet në vend të kortizolit të gjakut.sindromën Cushing, zakonisht gjaku dhe urina testohen pasi ato ofrojnë informacione plotësuese.

1. Prodhimi i rritur i kortizolit mund te verehet te:
• Te sindroma Cushing prandaj edhe testohemi për të ndihmuar në diagnostikimin e
• Administrimi i sasive të mëdha të hormoneve glukokortikosteroide (të tilla si prednisoni, prednisoloni ose deksametazoni) për të trajtuar një sërë semundjesh të tilla si sëmundje autoimune , Tumoret që prodhojnë ACTH, në gjëndrrën e hipofizës ose në pjesë të tjera të trupit e rrallë tumore në pjesë të ndryshme të trupit që prodhojnë CRH.
• Prodhimi i rritur i kortizolit nga gjëndrat mbiveshkore, për shkak të një tumori ose për shkak të rritjes së tepruar të indeve të veshkave (hiperplazia). Prandaj edhe testohemi për të ndihmuar në diagnostikimin e sindromës Cushing

– Nëse zbulohet një nivel anormal i kortizolit, një praktikues i shëndetit do të bëjë testime shtesë për të ndihmuar në konfirmimin e gjetjeve dhe për të ndihmuar në përcaktimin e shkakut të tij:
– Testimi për prodhimin e tepërt të kortizolit -Nëse një person ka një nivel të lartë të kortizolit në gjak, një praktikues i shëndetit mund të kryejë testime shtesë për të konfirmuar se kortizoli i lartë është me të vërtetë anormal (dhe jo thjesht për shkak të rritjes së stresit ose përdorimit të ilaçeve të ngjashme me kortizolin).
– Keto teste shtesë mund të përfshijë matjen e kortizolit urinar 24 orësh, bërjen e një testi shtypës të deksametazonit brenda natës dhe / ose mbledhjen e një mostre pështymë para se të fleni në mënyrë që të matni kortizolin në kohën që duhet të jetë më e ulta. Kortizoli urinar kërkon mbledhjen e urinës për një periudhë kohore, zakonisht 24 orë.
– Meqenëse ACTH sekretohet nga gjëndrra e hipofizës në impulse, kjo provë ndihmon në përcaktimin nëse niveli i ngritur i kortizolit në gjak përfaqëson një rritje reale.
– Një test i kortizolit mund të urdhërohet kur një person ka simptoma që sugjerojnë një nivel të lartë të kortizolit dhe sindromës Cushing, të tilla si
• Presion i lartë i gjakut (hipertension)
• Sheqer i lartë në gjak (glukozë)
• Obeziteti, sidomos në bagazh
• Lëkurë e brishtë
• Vija të purpurta në bark
• Humbja e muskujve dhe dobësia
• Osteoporoza

2. Prodhimi i zvogëluar i kortizolit mund të verehet te :
• Një nën veprim i gjëndrrës se hipofizës që pengon prodhimin e ACTH; kjo njihet si insuficiencë dytësore e veshkave.
• Gjëndra mbiveshkore jo aktive ose të dëmtuara (pamjaftueshmëri veshkore) që kufizojnë prodhimin e kortizolit qe është referuar si pamjaftueshmëri primare e veshkave dhe njihet gjithashtu si sëmundja Addison.
• Pas ndërprerjes së trajtimit me hormone glukokortikosteroide, veçanërisht nëse ndalet shumë shpejt pas një periudhe të gjatë përdorimi.
– Prandaj dhe testohemi per te ndihmuar diagnostifikimin e pamjaftueshmërisë primare ose sekondare të veshkave (sëmundja Addison); për të zbuluar gjendjet që prekin gjëndrat e hipofizës ose veshkave. Nëse një praktikues i shëndetit dyshon se gjëndrat mbiveshkore mund të mos prodhojnë kortizol të përshtatshëm ose nëse testet fillestare të gjakut tregojnë prodhim të pamjaftueshëm të kortizolit, mjeku i shëndetit mund të urdhërojë një test stimulues të ACTH. Stimulimi i ACTH: Kjo provë përfshin matjen e nivelit të kortizolit në gjakun e një personi para dhe pas një injeksioni të ACTH sintetik. Nëse gjëndrat mbiveshkore funksionojnë normalisht, atëherë nivelet e kortizolit do të rriten me stimulimin e ACTH. Nëse ato janë dëmtuar ose nuk funksionojnë si duhet, atëherë niveli i kortizolit do të jetë i ulët. Një version më i gjatë i këtij testi (1-3 ditë) mund të kryhet për të ndihmuar në dallimin midis insuficiencës së veshkave dhe hipofizës të shtypjes së deksametazonit duke përdorur doza më të larta dhe imazhe radiologjike.
– Testimi mund të urdhërohet kur gratë kanë menstruacione të parregullta dhe qime të rritura në fytyrë; fëmijët mund të kenë vonuar zhvillimin dhe një shtat të shkurtër. Ky test mund të urdhërohet kur dikush ka simptoma që sugjerojnë një nivel të ulët të kortizolit, pamjaftueshmërisë së veshkave ose sëmundjes Addison, të tilla si:
• Humbje peshe
• Dobësia e muskujve
• Lodhja
• Presioni i ulët i gjakut
• Dhimbje barku
• Njolla të errëta të lëkurës (kjo ndodh në sëmundjen Addison por jo insuficiencë dytësore veshkore)
– Ndonjëherë prodhimi i ulur i kombinuar me një stresues mund të shkaktojë një krizë mbiveshkore që mund të jetë kërcënuese për jetën dhe kërkon kujdes të menjëhershëm mjekësor. Simptomat e një krize mund të përfshijnë:Fillimi i papritur i dhimbjes së fortë në pjesën e poshtme të shpinës, barkut ose këmbëve . Të vjella dhe diarre, duke rezultuar në dehidrim, Presion i ulët i gjakut (hipotension), Humbja e vetëdijes, Testimi i shtypjes ose stimulimit urdhërohet kur gjetjet fillestare janë anormale. Testimi i kortizolit mund të urdhërohet në intervale pas diagnozës së sindromës Cushing ose sëmundjes Addison për të monitoruar efektivitetin e trajtimit
– A ka ndonjë gjë tjetër që duhet të di – Ngjashëm me ata me insuficiencë të veshkave, njerëzit me një gjendje të quajtur hiperplazi kongjenitale të veshkave (CAH) kanë nivele të ulëta të kortizolit dhe nuk i përgjigjen testeve të stimulimit të ACTH. Matja e kortizolit është një nga shumë testet që mund të përdoren për të ndihmuar në vlerësimin e një personi për CAH.

– Supresioni i deksametazonit: Testi i shtypjes së deksametazonit përfshin analizimin e një mostre fillestare për kortizolin, pastaj dhënien e deksametazonit oral te personit (një glukokortikoid sintetik) dhe matjen e niveleve të kortizolit në mostrat pasuese me kohë. Deksametazoni shtyp prodhimin e ACTH dhe duhet të ulë prodhimin e kortizolit nëse burimi i tepërt është stresi.
– Mbledhja e një mostre pështymore për matjen e kortizolit është një mënyrë e përshtatshme për të përcaktuar nëse ritmi normal i prodhimit të kortizolit ndryshon. Nëse një ose më shumë nga këto teste konfirmojnë se ka prodhim jo normal të kortizolit, atëherë mund të porositen testime shtesë, përfshirë matjen e ACTH, përsëritjen e testit
– Nxehtësia, të ftohtit, infeksioni, trauma, stërvitja, mbipesha dhe sëmundja dobësuese mund të ndikojnë në përqendrimet e kortizolit.
– Shtatzënia, stresi fizik dhe emocional dhe sëmundja mund të rrisin nivelet e kortizolit.
– Nivelet e kortizolit mund të rriten gjithashtu si rezultat i hipertireozës ose mbipeshes.
– Një numër ilaçesh gjithashtu mund të rrisin nivelet, posaçërisht kontraceptivët oralë (pilula kontraceptive), hidrokortizoni (forma sintetike e kortizolit) dhe spironolaktoni.
– Të rriturit kanë nivele pak më të larta të kortizolit sesa fëmijët.
– Hipotiroidizmi mund të ulë nivelet e kortizolit.
– Droga që mund të ulin nivelet përfshijnë disa hormone steroide.

Testimet e kortzolit si dhe të gjitha testimet tjera përcjellëse ju mund ti realizoni me saktësi në Olive Medical & Laboratory.

Shkruan: Dr. Valbone Blaku, Specialiste për Mjekësi Familjare, STAF në OML.

Beso në më t’mirët