Intoleranca e laktozës është aftësia e zvogëluar për të tretur laktozën, një lloj sheqeri që gjendet në qumështin e gjitarëve si lopët dhe dhitë, si dhe në qumështin e gjirit të njeriut. Është gjithashtu një përbërës në produktet e tjera të qumështit si djathë, gjizë, kos, akullore dhe gjalpë. Njerëzit që janë laktoze intolerante mund të zhvillojnë simptoma abdominale brenda 30 minutash deri në 2 orë të konsumimit të produkteve të qumështit. Ashpërsia e simptomave varet nga lloji dhe sasia e produkteve të qumështit të konsumuar dhe shpesh ndryshon nga personi në person, nga mosha etj.Laktoza është një sheqer me një strukturë komplekse (një disaccharide). Përpara se mund të absorbohet dhe përdoret nga trupi, laktoza duhet të ndahet në sheqernat të thjeshta në glukozë dhe galaktoze(monosakaridet). Ky hap i tretjes është nisur nga laktaza, një enzimë e prodhuar nga qelizat që perbejnë zorrën e holl. Nëse një individ nuk prodhon laktaze të mjaftueshme, atëherë laktoza kalon përmes zorrëve të holla në zorrë të trashë, ku bakteret thyejnë laktozën, duke prodhuar gazin e tepërt hidrogjenin dhe acidin laktik, i cili pengon kripën dhe thithjen e ujit. Kjo rezulton në diarre dhe dhimbje barku.Prodhimi i enzimës se laktazës fillon në një fëmijë qysh në zhvillim gjatë shtatzënisë dhe arrin kulmin pranë lindjes. Pothuajse te të gjitha foshnjat mund të tretet qumështi, edhe pse foshnjat e parakohshme fillimisht mund të kenë njëfarë intolerance. Prodhimi normal i laktazes pasqyron konsumin e qumështit të një foshnjeje si burim primar të të ushqyerit. Niveli i laktases zvogëlohet pas dy viteve të para dhe vazhdon të bjerë me moshë individualishte. Megjithatë, rreth 35% e të rriturve në botë vazhdojnë të prodhojnë laktase gjatë gjithë moshës së rritur dhe janë kështu të aftë për të tretur laktozën pa simptoma ose me simptoma minimale. Kjo njihet si intolerance ose rezistenca e laktazës (LP) dhe shoqërohet me një zhvillim evolucionar midis racave dhe etnive specifike.

Grupet e Evropës Veriore kanë shkallën më të lartë të rezistences në laktase, kështu që incidenca intolerancës laktoze eshte më e ulët e, ndërsa aziatikët dhe amerikanët vendas kanë incidencën më të lartë të intolerancës laktoze te të rriturit si pasoje e rezistences se ulur ndaj enzimit laktaze.Përveç rënies natyrore të prodhimit të laktazes me moshën, një sërë sëmundjesh dhe kushtesh mund të shkaktojnë një formë dytësore të intolerances ne laktoze. Dëmtimi i zorrëve të holla dhe shkaqet e keqpërdorimit të përgjithshëm mund të çojë në pamundësinë për të absorbuar laktozën siç duhet. Sëmundja celiace, terapia me rrezatime, kimioterapia, sëmundja e zorrëve inflamatore (IBS), dhe infeksionet e shkaktuara nga parazitet ose rritja e baktereve mund të çojnë në uljen e tretjes së laktozës. Në disa individë, përmbajtja e stomakut lëviz më shpejt se zakonisht përmes zorrëve të holla. Ata gjithashtu mund të përjetojnë intolerancë ndaj laktozës për shkak të kohës së pamjaftueshme për tretje të laktozës.Mungesa e laktazës mund të ndahet në tre sindroma klinike: mungesa e lindur e laktazës (alactasia), mungesa primare e laktazës (hypolactasia) dhe mungesa e sekondare e laktazes .

Mangësia kongjenitale e laktazës- Dy gjenet lidhen me prodhimin e enzimes lactase: gjeni LCT kontrollon prodhimin e lactase dhe gjeni MCM6 kontrollon shprehjen e gjenit LCT. Mutacionet e gjenit LCT rezultojnë në mangësi kongjenitale të lactases dhe janë një trashëgimi autosomal recessive, vertetohet duke kërkuar kështu një gjen mutated nga çdo prind. Kjo është një formë e rrallë e intolerancës laktoze që fillon në lindje dhe pengon fuqishëm aftësinë e një fëmije për të tretur qumështin ose formulën e qumështit.

Mangësia në Lactase te Adultet-Kjo është forma më e zakonshme e intolerancës ne laktoze dhe shoqërohet me prodhimin e zvogëluar të laktozës në të rriturit. Prodhimi i zvogëluar i këtij enzimi bën që një individ më pak të tretet laktozën; intensiteti ndryshon në bazë të shpërndarjes racore dhe etnike. Gjen MCM6 rregullon gjenin LCT, duke rezultuar në një rënie në prodhimin e laktozës me kalimin e kohës (nonpersistance) dhe konsiderohet një gjen normal i “tipit të egër”. Disa njerëz, kryesisht evropianë të veriut, kanë një mutacion të trashëguar MCM6 të gjeneve që çon në këmbëngulje në aftësinë për të tretur laktozën në moshën e rritur. Njerëzit pa këtë mutacion humbasin aftësinë për të prodhuar lactase si ata moshë, duke rezultuar në intolerancën laktoze.

Intoleranca mesatare e laktozës – Shumë nga simptomat e intolerances ne laktoze mund të shihen gjithashtu me kushtet e tjera gastrointestinale të shkaktuara zakonisht nga sëmundja ose dëmtimi i zorrëve të vogla që rezultojnë në një humbje të laktozës. Testimi është i rëndësishëm për të dalluar midis kushteve të ndryshme që kanë shenja dhe simptoma të ngjashme, por kanë prognoze dhe trajtime të ndryshme. Trajtimi i gjendjes primare mund të ndryshojë intolerancën e laktozës. Kushte të tjera që mund të përfshijnë simptoma të ngjashme janë:Celiac semundja ,Sëmundja Crohn,Sindromi i rritjes bakteriale,Sëmundje Whipple,Sprue tropikale/Malabsorbimi ,Sindromi i zorrëve irritabile ,Fibroza cistike,Infeksionet Giardia,Sindromi Zollenger Ellison,Chemo ose terapi rrezatimi etj.

Simptomat që lidhen me intolerancën e laktozës janë kryesisht për shkak të laktozës së padjegur që arrin zorrën e trashe . Lëngjet shtesë kalojne në kolonë-zorren e trashë, ku bakteret zberthejne laktozën, duke prodhuar si gaz hidrogjenin dhe acidin laktik. Kjo mund të shkaktojë:Dhimbje barku, opstipacion ,gazi i tepërt, fryrje,të përziera, diarre. Lloji dhe ashpërsia e simptomave ndryshojnë nga individi dhe nga sasia dhe lloji i produkteve te konsumuar. Shumë njerëz me intolerancë ndaj laktozës mund të konsumojnë pak sasi të produkteve të qumështit dhe kane me pak ose jane pa simptoma.

Intoleranca e laktozës nuk duhet të ngatërrohet me një alergji në qumështin e lopës. Një alergji ne qumështin e lopes përfshin një reaksion nga sistemi imunitar dhe është drejtuar kundër një proteine në qumësht, jo një sheqer. Megjithëse disa nga simptomat mund të jenë të ngjashme, një person me alergji të qumështit mund të ketë një reagim të butë deri në disa orë pas qumështit. Përveç simptomave të tretjes, ata me alergji të qumështit mund të përjetojnë urtikari dhe dispne . Intoleranca e laktozës është më e zakonshme tek të rriturit sesa tek fëmijët. Alergjitë janë të zakonshme tek fëmijët e vegjël, por gjithashtu shpesh janë te të rriturit.
Testet laboratorike-Qëllimet e testimit janë të diagnostikojnë intolerancën e laktozës dhe ta dallojnë atë nga kushtet e tjera me simptoma të ngjashme. Testimi mund të përfshijë:Testet e tolerancës së laktozës, duke përfshirë: Testi i frymëmarrjes me hidrogjen – aktualisht, ky është prova më e besueshme e përdorur për të diagnostikuar intolerancën e laktozës. Mostrat e frymëmarrjes janë marrë para dhe në intervale kohore pasi pacienti pin një lëng që përmban një sasi standarde të laktozës. Me intolerancën ne laktoze, laktoza e padjeguruar është thyer nga bakteret në zorrë të trashë, duke prodhuar gaz të tepërt hidrogjeni. Hidrogjeni shkon në qarkullim dhe përfundimisht del nga mushkëritë. Rritja e nivelit të hidrogjenit në mostrat e frymëmarrjes me kalimin e kohës tregon fort intolerancën e laktozës.

Testi i gjakut të tolerancës së laktozës – ndonjëherë i kryer për të ndihmuar në diagnostikimin e intolerancës ndaj laktozës; mostrat e gjakut mblidhen dhe testohen për glukozë në intervale të caktuara, pasi të jepet një dozë standarde gojore e laktozës. Nëse nivelet e glukozës nuk rriten, atëherë mund të jetë e pranishme mungesa e intolerancës ndaj laktozës. Ky test rrallë bëhet në praktikën klinike.

Testi i aciditetit (pH) të jashtqitjes – që kryhet herë pas here, zakonisht tek foshnjat ose fëmijët që nuk mund t’i nënshtrohen llojeve të tjera të testimit; jashtqitja mund të jetë acidike te rastet me intolerancë laktoze.
Testimi i mundshëm që renditet rrallë klinikisht përfshin:
▪Aktiviteti i laktazës qe kryhet me një biopsi nga zorra e vogël
▪Testimi gjenetik i gjenit LCT (lactase)
▪Testet jo laboratorike-Një praktikues i kujdesit shëndetësor mund të ketë një pacient të abstenojë nga të gjitha produktet e qumështit për disa javë për të parë nëse simptomat zgjidhen (eliminimi dietik), pastaj ri-marrin qumështin për të parë nëse shfaqen simptomat. Kjo nuk është diagnostifikim i intolerancës ndaj laktozës, por është në përputhje me të.
Intoleranca aktoze nuk mund të parandalohet ose të “shërohet”, por mund të menaxhohet. Shumica e njerëzve që kanë intolerancë ndaj laktozës mund të tolerojnë sasi të vogla të produkteve të qumështit. Individët e prekur duhet të diskutojnë m ofruesit të kujdesit shëndetësor qe do te ju ekshillojne se qka duhet te beni për të shmangur simptomat.
Shembujt përfshijnë:
▪Hani sasi të vogla të produkteve të qumështit të shperndar gjatë gjithë ditës.
▪Hani produktet e qumështit bashke me ushqime të tjera për të ngadalësuar kalimin e tyre nëpër zorrët.
▪Hani produktet e qumështit që kanë nivele më të ulëta te laktozes, të tilla si jogurts dhe djathrave të forta.
▪Pini dhe hani qumështin dhe produktet e tjera të qumështit qe e kane te reduktuar të laktozën
▪Tabletat dhe lëngjet që përmbajnë enzimë lactase janë në dispozicion dhe mund të merren para ose me ushqim për të ndihmuar në tretjen e çdo laktose të pranishëm dhe për të shmangur simptomat.
▪Qumështi i lopës zëvendësohet me qumësht soje ose oriz, të cilat nuk përmbajnë laktozë.
▪Merrni kalcium nga burime të tjera përveç produkteve të qumështit, siç janë spinaqi, brokoli, salmoni, sardelet dhe fasulet e thata;
▪Merrni në konsideratë bisedën me ofruesin tuaj të kujdesit shëndetësor në lidhje me nevojën për shtesa të kalciumit.
▪Ata që nuk mund të tolerojnë edhe sasi të vogla të laktozës duhet të jenë të vetëdijshëm se janë të pranishme edhe ne shumë forma me ushqime të përpunuara dhe mund të shfaqen si aditivë si hirrë, të thata të qumështit dhe nënproduktet e qumështit qe mund te ju shkaktojne probleme .
▪Për individët me kushte themelore që shkaktojnë intolerancë ndaj laktozës, trajtimi dhe zgjidhja e shkakut themelor mund të përmirësojë ose të ndryshojë intolerancën.
▪Fëmijët që janë diagnostikuar me intolerancë të rrallë kongjenitale të laktozës mund të kenë nevojë për forma special ushqimesh që nuk përmbajnë qumësht.

Rr Fadil Hoxha L.Kalabria Obj.EXDC, Prishtinë