Pneumonia

1. Pneumonite sipas shkaktarit do të ndahen në: pneumoni të shkaktuar nga bakteret, viruset ose kërpudhat.
Bakteriet si Streptococcus pneumoniae, mHaemophilus influenzae tip B (Hib), Moraxella catarrhalis , Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Streptococcus agalactiae (Streptococcus agalactiae, Mycobacterium tuberculosis.
Viruset si Virusi i gripit, . Citomegalovirus (CMV) -, Fruthi – i quajtur gjithashtu rubeola, .Varicella (dhenve) – shkaktuar nga një infeksion me virusin varicella zoster (VZV), Rinoviruset – viruset që shkaktojnë ftohjen e zakonshme tek fëmijët dhe të rriturit
Kerpudhat si Llojet e aspergillusit, Histoplasma capsulatum etj.

2.Sipas rëndësisë pneumonite mund të jenë:
Pneumonia ’’në këmbë’’ i referohet një forme të lehtë të sëmundjes që zakonisht nuk kërkon pushim në shtrat. Shpesh shkaktohet nga një virus ose Mycoplasma pneumoniae.
Pneumonia lobare përshkruan një formë të sëmundjes që prek një pjesë (lob) të mushkërive.
Pneumonia e dyfishtë është një infeksion që prek të dy mushkëritë.
Pneumonia aspiruese, ose pneumonia e shkaktuar nga thithja e lëngjeve gastrike ose grimcave të ushqimit, mund të jetë më e vështirë për tu trajtuar.

3.Disa shkaqe të pazakona dhe te rralla të pneumonisë mund të infektojnë individë përndryshe të shëndetshëm dhe mund të jenë fatale. Shembujt përfshijnë: Hantavirus – kontraktuar nga jashtëqitjet e brejtësve të infektuar, Bakteret Bacillus anthracis (antraks) – një shkak i pazakontë i pneumonisë; për shkak të ekspozimit ndaj një burimi natyror siç janë kafshët e infektuara ose produktet shtazore, Bakteret Yersinia pestis (murtajë pneumonike) – infeksioni mund të ndodhë nga kontakti me një kafshë të infektuar ose nga frymëmarrja në pika të kollitura nga një person i infektuar me murtajë ose kur plaga bubonike ose septicemike përhapet në mushkëri .Korona virusi i sindromës së frymëmarrjes MERS-CoV – ky virus i frymëmarrjes i zbuluar rishtas (2012) ka shkaktuar infeksione serioze të frymëmarrjes Përhapja nga personi në person ndodh në punëtorët e kujdesit shëndetësor dhe kontakte të tjera të ngushta, të tilla si anëtarët e familjes dhe kujdestarët e njerëzve të sëmurë me MERS.
Simptomat -e pneumonisë ndryshojnë, varësisht nga mosha dhe gjendja shëndetësore e personit të prekur dhe nga çfarë mikrobi shkaktoi infeksionin. Foshnjat shumë të reja mund të mërmëriten dhe të marrin frymë, të marrin frymë shpejt dhe të jenë nervoze dhe letargjike. Të moshuarit mund të përjetojnë konfuzion. Pneumonia bakteriale mund të shfaqet pas një infeksioni viral dhe mund të shihet thjesht si një ftohje e zgjatur ose përkeqësuar e gripit.Simptomat e zakonshme të pneumonisë përfshijnë:Kollitja,Ethe dhe të dridhura,Lodhje,Gulçim, Dhimbje koke, Dhimbjet e muskujve, Dhimbje gjoksi, Të përziera dhe të vjella.Nese ndiheni më keq pas një ftohjeje ose gripi do te thote qe ju keni komplikime. Komplikimet që mund të ndodhin nga pneumonia përfshijnë grumbullimin e lëngjeve në mushkëri, të indeve të mushkërive (që mund të çojnë në infeksione të përsëritura), dështim të frymëmarrjes, sepsë dhe, rrallë, abscese të mushkërive (xhepat e qelbës në indet e mushkërive).
Testime dhe qëllimet e testimit janë përcaktimi i mikrobeve që shkaktojnë pneumoninë, kufizimi i përhapjes së saj te njerëzit e tjerë, përcaktimi i ashpërsisë së pneumonisë dhe udhëzimi i trajtimit. Në një numër të konsiderueshëm të rasteve, nuk është e mundur të përcaktohet shkaku i saktë i pneumonisë akute dhe trajtimi bazohet në paraqitjen klinike të personit dhe historinë mjekësore, përvojën e mjekut, mikroorganizmat e mundshëm të pranishëm në komunitet në atë kohë, si p.sh. gripit, dhe në udhëzimet e përcaktuara për kujdesin e infeksioneve të frymëmarrjes .Nëse simptomat e një personi nuk zgjidhen, atëherë mund të kryhet testimi shtesë për të ndihmuar në diagnostikimin e shkaqeve më pak të zakonshme të pneumonisë.

Testet jo-laboratorike-Kërkimi për shkakun e simptomave zakonisht fillon me një egzaminim fizik ku praktikues i shëndetit dëgjon mushkëritë për tinguj jo normalë të frymëmarrjes që mund të tregojnë një infeksion të mushkërive. Kjo shpesh ndiqet me studime të imazhitsi :Radiografia e kraharorit (radiografi) – përdoret për të zbuluar dhe ndihmuar në vlerësimin e ashpërsisë së një infeksioni në mushkëri. Skanimi me CT (tomografi e kompjuterizuar) – ndonjëherë përdoret për të zbuluar dhe vlerësuar një infeksion të mushkërive dhe për të kërkuar shkaqe të tjera jo-infektive të simptomave të një personi. Bronkoskopia – një procedurë e përdorur për të parë brenda mushkërive me një tub të hollë, fleksibël me majë kamere ,bëhet nëse trajtimi nuk po funksionon mirë.
Testet laboratorike-Në varësi të historisë mjekësore të personit të prekur , shenjave dhe simptomave që janë të pranishme në kohën e egzaminimit fizik, mund të kryhen një numër testesh laboratorike për të ndihmuar në vendosjen e një diagnoze. Testet e përgjithshme laboratorike mund të përfshijnë: CBC (pasqyra e plotë e gjakut) – vlerëson llojin dhe numrin e qelizave të bardha të gjakut; rezultatet mund të tregojnë se një infeksion është i pranishëm. BMP (paneli bazë metabolik) – teste të gjakut për natrium, kalium dhe kimikate të tjera për të ndihmuar në përcaktimin e ashpërsisë së sëmundjes. Gazrat e gjakut – matin pH dhe sasinë e oksigjenit (O2) dhe dioksidit të karbonit (CO2) të pranishëm në një mostër gjaku, për të vlerësuar funksionin e mushkërive.
Shembuj të testeve për pneumoni bakteriale të dyshuar përfshijnë: Kultura bakteriale e pështymës dhe njolla Gram – testet primare të urdhëruara për të zbuluar dhe identifikuar shkakun e pneumonisë bakteriale . Testimi i ndjeshmërisë – i kryer në bakteret patogjene të rritura në kulturë dhe identifikuar nga testimi; përdoret për të drejtuar trajtimin. Testimi i AFB – urdhërohet kur dyshohet për tuberkulozë ose një infeksion mykobakterie jo tuberkuloze. Kultura e gjakut – përdoret për të zbuluar septiceminë kur dyshohet se infeksioni është përhapur nga mushkëritë në gjak ose nga gjaku në mushkëri. Testimi i mikoplazmës – testi i gjakut ose kultura e veçantë për të ndihmuar në diagnostikimin e një infeksioni nga mikoplazma. Testimi i Legionella – testi i gjakut për antigjenin specifik, kulturën ose testin molekular për të diagnostikuar një infeksion të dyshuar të Legionella
Shembuj të testeve për pneumoni virale të dyshuar përfshijnë: Testet e gripit – përdoren për të ndihmuar në diagnostikimin e një infeksioni të gripit (gripit) dhe ndonjëherë për të ndihmuar në dokumentimin e pranisë së gripit në komunitet; testimi mund të përdoret gjithashtu për të identifikuar llojin e gripit që shkakton infeksionin.Testimi i RSV – përdoret gjatë sezonit të RSV-virusi sincicial respirator për të ndihmuar në diagnostikimin e infeksionit tek njerëzit që kanë simptoma të moderuara deri në ato të rënda dhe përfshirje të traktit të poshtëm të frymëmarrjes. Kryesisht urdhërohet tek foshnjat (midis moshës gjashtë muajsh dhe dy vjeç), të moshuarit dhe ata me sistem imunitar të komprometuar, të tilla si ata që kanë sëmundje të mëparshme të mushkërive ose që kanë bërë një transplant organi.Kultura virale – përdoret për të rritur një gamë të gjerë virusesh që mund të shkaktojnë infeksione. Testet e kërpudhave – porositen kur dyshohet për një infeksion fungale. Shembulli përfshin: Kulturat e kërpudhave – përdoren për të identifikuar kërpudhat specifike të pranishme. Shumë kërpudha rriten ngadalë, kështu që mund të duhen javë me radhë për rezultate. Testimi i ndjeshmërisë së kryer në kërpudha të izoluara nga një kulturë mund të ndihmojë në përcaktimin se cili antifungale është më e mira për t’u përdorur për trajtim.Testet për antigjenet dhe antitrupat e kërpudhave – që përdoren për të përcaktuar nëse një individ ka ose ka pasur kohët e fundit një infeksion specifik të kërpudhave. Ato janë më të shpejta se kulturat e kërpudhave, por testojnë vetëm për një specie të veçantë të kërpudhave, kështu që mjeku i kujdesit shëndetësor duhet të dijë për çfarë organizmi kërpudhash të testojë. Shumë njerëz kanë antitrupa kërpudhorë nga një ekspozim paraprak i kërpudhave, kështu që një test i vetëm i antitrupave mund të mos konfirmojë praninë e një infeksioni aktual. Ndonjëherë, mostrat e gjakut mblidhen me largësi prej 2 deri në 3 javë (mostra akute dhe rikuperuese) dhe testohen për të parë nëse nivelet e antitrupave (titrat) po ndryshojnë; vlerësimi i këtyre rezultateve mund të zgjasë disa javë.
Testet molekulare – këto teste mund të përdoren për të identifikuar praninë e baktereve, kërpudhave dhe / ose viruseve në një mostër të frymëmarrjes duke zbuluar materialin gjenetik (ADN, ARN) të mikrobeve. Këto lloje të testeve në përgjithësi janë shumë të ndjeshme dhe specifike dhe janë veçanërisht të dobishme në zbulimin e mikroorganizmave që janë të vështira për tu kulturuar.Disa analiza kërkojnë një mikrob të vetëm specifik, siç është Mycoplasma pneumoniae. Një metodë është reaksioni zinxhir i polimerazës (PCR).Metodat e reja mund të testojnë njëkohësisht për disa baktere, kërpudha ,viruse. Shembuj të këtyre metodave përfshijnë PCR dhe mikro-rrezet e ADN-së të shumëfishta.
Analiza e lëngut pleural – nëse lëngu është grumbulluar në hapësirën midis mushkërive dhe murit të gjoksit, mund të testohet për të ndihmuar në përcaktimin e shkakut të infeksionit.
Parandalimi dhe Trajtimi- Individët mund të mbrojnë veten nga ekspozimi ndaj baktereve, viruseve dhe kërpudhave që shkaktojnë pneumoni duke ndjekur praktika të mira higjienike si larje e shpeshtë e duarve, mbrojtjet e frymëmarrjes së kollitjes ose teshtitjes në një lecke , bërryl ose mëngë . Përdorimi i dezinfektuesit për pastrimin e sipërfaqeve që preken rregullisht me duar, siç janë , tavolinat , dyert, dorezat, tastierat, telekomandat dhe pajisjet e tjera. Shmangia e prekjes së fytyrës, syve, hundës dhe gojës pa larë duart. Shmangia e kontaktit të ngushtë me njerëzit e sëmurë me infeksione të frymëmarrjes.
Trajtimi – Disa vaksina janë në dispozicion për të ndihmuar në mbrojtjen kundër ose zvogëlimin e rrezikut të shkaqeve të caktuara të pneumonisë, duke përfshirë Streptococcus pneumoniae (pneumokoku), Haemophilus influenzae tip b (Hib), gripi sezonal dhe disa të tjerë. Pneumonitë bakteriale dhe mikoplazma trajtohen zakonisht me antibiotikë. Infeksionet mykotike trajtohen me ilaçe antifungale. Disa infeksione mund të kërkojnë trajtim për një periudhë të zgjatur kohe.Në varësi të shkakut të pneumonisë virale dhe kohëzgjatjes së simptomave para se të shihni një mjek, mund të jepen ilaçe antivirale, por shpesh vetëm kujdesi mbështetës është një mundësi.Njerëzit me raste të rënda të pneumonisë mund të kërkojnë shtrim në spital, trajtim me oksigjen ose ndihmë tjetër të frymëmarrjes dhe ilaçe antimikrobike intravenoze.

Të gjitha testet e nevojshme diagnostifikuese dhe hulumtuese mund t`i realizoni në Olive Medical & Laboratory.

Shkruan: Dr. Valbonë Blaku Specialiste e Mjekësisë Familjare, staf në Olive Medical & Laboratory